Estamos ante un filme —ou se cadra un serial— folletinesco que nunca se chegou a completar. O que podemos degustar é o material en cru dunha das cámaras de nitrato da filmación pertencente á colección da Cinemateca Portuguesa-Museu do Cinema, ordenado sen máis conforme a historia de Reinaldo Ferreira (O Mistério da Rua Saraiva de Carvalho). Tamén se engadiron rótulos explicativos da acción —situados antes de que aconteza— e do material que non se chegou a rodar. Lembrarse de Feuillade perante O Homem dos Olhos Tortos é inevitábel, mais sería un erro quedármonos aí.
Para determinadas filmografías 1918 era un ano aínda temperán no seu desenvolvemento cinematográfico, se cadra por iso sorprende máis bater c’O Homen dos Olhos Tortos, un filme que de terse completado habería de ocupar un lugar importante na era silente portuguesa.
Cartaz de Fantômas, serial de Louis Feuillade (1913-14)
O protagonista do filme é o detective Gil Goes. A historia comeza unha noite na que ve como tres encapuchados saen dunha mansión portando o que semella ser un cadáver. Ségueos até un descampado onde o descobren e atacan. Iñantes de esvaer, Goes repara na face dun deles: un home cos ollos tortos. Ao espertar á mañá seguinte, o detective comeza as pescudas pola súa conta. Infíltrase nos baixos fondos da cidade para tentar obter información. Tira do fío ata que consegue dar cun sistema de condutos subterráneos.
Neses túneles atopa unha cela, onde está recluído un mozo. O Gafanhoto tivo unha vida complicada: seu pai abandonounos antes incluso del nacer, súa nai casou con outro home anos despois e mudáronse a Sevilla, onde lle contaban continuamente chistes sen graza que remataban dedicándolle un «¡qué esaborío, hiho!». Por se non fose abondo, seu pai adoptivo fíxoo socio do Betis e cada fin de semana tiña que ver os partidos na compaña dun rapaz local, o Manué, que pasaba o día teimando con que lle puxesen o seu nome a algunha cousa. Cando o seu padrastro morreu nun duelo á navalla, Gafanhoto tentou fuxir do seu fado miserento marchando a Madrid. Tampouco tivo sorte alí, rematou enrolado nunha banda de ladróns laístas que o iniciaron no roubo. De volta a Lisboa, tentou montar un negocio honrado, mais cando se viu obrigado a botar o fecho á súa mercería, tivo que volver aos furtos. Un día tentou roubar á persoa equivocada, un home de mirada peculiar, que o raptou e o encarcerou alí. Goes apiadouse del e axudoulle a escapar. Na súa fuxida deron cunha oficina onde descubriron que o grupo criminal era en realidade unha banda de espías alemáns. O detective apañou documentos probatorios e saíron de alí. Goes fixo ao rapaz o seu axudante.
A historia segue os preceptos do folletín. Goes e Gafanhoto tentarán estragar os plans dos espías xermanos e isto derivará nas intrigas habituais: damas misteriosas, xenios do mal, persecucións, revelacións familiares…
É complicado valorar O Homem dos Olhos Tortos como filme inconcluso que é. Amais do material que falta por se rodar, o filme non está montado. Porén, nesta metraxe en cru hai moitas cousas de interese, incluídas as tomas repetidas. Chama a atención que a cámara se afaste do estatismo que cabería esperar: mantense continuamente en movemento, sacárona ás rúas lisboetas e incluso gravaron persecucións no Texo. Esta chea de ángulos e encadres pouco convencionais. Moitas veces o espectador será partícipe das pescudas, terá a sensación de estar á espreita, agochado nalgún curruncho da capital lusitana, ou mesmo abesourando tralo ombreiro dalgún dos espías. Podemos gozar con detalles de rostros, fragmentación corporal, xogos coa profundidade de campo… esas cousas que saberá apreciar mellor alguén formado na imaxe e non un pailaroco simple afeccionado coma min. Hai tomas marabillosas.
A importancia d’O Homen dos Olhos Tortos vai alén do seu valor histórico. Se sabedes onde vos metedes —que é o contido dunha cámara, non un filme como tal—, recomendo que lle deades unha oportunidade, sobre todo se tedes inquedanzas cinematográficas (vexo que Roberto Amaba tamén o viu neste último curso cinematográfico delirante, e aposto que o gozou). Para rematar de vos convencer, deixo unha galería con capturas escollidas —e en orde cronolóxica—.
